Gelişim psikolojisi (Sigmund Freud)
Freud psikolojide en etkili kuramlardan
biri olan psikanalizmi ortaya atmıştır.Psikolojik araştırmaların çoğunda Freud
önemli bir rol oynamıştır. Ona göre bilinçsizlik insanı anlamada önemli bir
anahtardır. Ona göre bilinçsiz olan fikirlerin çoğu ilkeldir ve bu fikirler
bilinçli akıl tarafından kabul edilmezler.
Kişilik Yapısı
Kişiliğin
Aysberg Benzetmesi
Freud zihni üç yapıya ayırır: id, ego ve süper
ego.
Bu üç öge
çocuk gelişiminin farklı aşamalarında görünür. id, doğumla birlikte ortaya çıkar. Yeme, içme, beslenme, giyinme
gibi içgüdüleri içerir. En basit yapıdır, gerçekçi değildir. Rüyalar id’e örnek
olarak verilebilir. ego, kişiliğin temel bölümünü oluşturur. Doğumdan itibaren
gelişmeye başlar. Ego, gerçek dünyayı öğrenmemiz için gereklidir.
İd: kişiliğin temel taşıdır. Doğuştan
getirilir ve ruhsal enerjinin kaynağıdır.
Ego: ne kadar güçlü ve gerçekçi
olursa, insanın genellikle daha başarılı olması muhtemeldir.
Süperego: Kişiliğin ahlaki yönüdür. Freud’a göre anne ve babalar bebeklik
döneminin sonuna doğru, doğru ve yanlışı öğretirler ve belli ilkelere göre
davranılmasını beklerler. Bu süperegonun başlangıcıdır. Freud’a göre tüm ahlaki değerler
süperegonun bir işlevi olarak öğrenilir.
Freud’a göre
kişilik gelişimi 5 aşamadan oluşur. Freud geliştirdiği kuram ile yaşamın ilk
altı yılına dikkati çekmiştir. Ona göre bu dönemde geçirilen yaşantılar bireyin
yaşam süresi boyunca etkilidir ve izleri hiçbir zaman kaybolmaz.
Oral Dönem (Doğumdan sonraki 1 veya 1.5 yıl)
Anal Dönem (1 ile 1.5 yaş arasından 3 veya 3.5 yaşına kadar)
Fallik Dönem (3 ile 3.5 yaş arasından 6 yaşına kadar)
Latens Dönem (6 – 12 yaş arası)
Genital Dönem (12 – 20 yaş arası)
1) ORAL
DÖNEM
0-1, 1,5 yaşlarını kapsar. Çocuk ilk yaş sonuna kadar dış dünya ile olan ilişkisini beden yüzeyi ve ağız yoluyla sağlar. Bebeğin doyum kaynağı ağzı, dudakları ve dilidir. Daha sonra dişler ve çenede doyum kaynağı niteliği kazanır. (haz) Ağza alma ve ısırma gibi oral etkinlikler daha sonra gelişecek olan kişilik özelliklerine temel teşkil eder. Örn: Bu dönemde çocuk annesine bağımlıdır. Gereksinimleri annesi tarafından zamanında karşılanan bebek kendine güvenli ve bağımsız, gereksinimleri zamanında karşılanmayan bebek ise ileride kendine güveni olmayan yani bağımlı bir kişilik kazanır.
0-1, 1,5 yaşlarını kapsar. Çocuk ilk yaş sonuna kadar dış dünya ile olan ilişkisini beden yüzeyi ve ağız yoluyla sağlar. Bebeğin doyum kaynağı ağzı, dudakları ve dilidir. Daha sonra dişler ve çenede doyum kaynağı niteliği kazanır. (haz) Ağza alma ve ısırma gibi oral etkinlikler daha sonra gelişecek olan kişilik özelliklerine temel teşkil eder. Örn: Bu dönemde çocuk annesine bağımlıdır. Gereksinimleri annesi tarafından zamanında karşılanan bebek kendine güvenli ve bağımsız, gereksinimleri zamanında karşılanmayan bebek ise ileride kendine güveni olmayan yani bağımlı bir kişilik kazanır.
Bu dönemin
temel işlevleri emme, yeme,
ısırma ve konuşmadır.
Freud’a göre
bebeğin memeden erken kesilmesi ya da uzun süre emzirilmesi bu döneme bağımlı
olmasına neden olur. İleriki yaşamında bireyde tırnak yeme davranışı gibi
davranışlar görülebilir. Oral dönem bebeğin memeden kesilmesi ile son bulur.
2) ANAL
DÖNEM
1, 1,5–3 yaşlarını kapsar. Bu dönem idrar ve dışkı çıkarma ile ilgilidir. Çocuk için idrarını tutmak ya da bırakmak oldukça önemlidir. Çocuk küçük ya da büyük tuvaletini yaparken çok zaman harcar.
1, 1,5–3 yaşlarını kapsar. Bu dönem idrar ve dışkı çıkarma ile ilgilidir. Çocuk için idrarını tutmak ya da bırakmak oldukça önemlidir. Çocuk küçük ya da büyük tuvaletini yaparken çok zaman harcar.
Anne bu
dönemde çocuğa karşı baskıcı ve katı bir tutum sergilerse; çocukta dışkıyı
tutma ve inatçılık, cimrilik, yıkıcılık gibi kişilik özelliklerinin gelişmesine
neden olur. Anne çocuğuna dışkılamayı özendirirse çocukta yaratıcılık ve
üretkenlik gibi özellikler gelişir.
Kısaca bu
dönemde çocuğa tuvalet alışkanlığı kazandırılır. Ve çocuğun kendini denetim
altında tutması öğretilmeye çalışılır.
3) FALLİK
DÖNEM
3–5, 6 yaşlarını kapsar, bu dönem çocuğun cinsel kimliğinin gelişmeye başladığı ve erkek-kız arasındaki cinsiyet farklılıklarının keşfedildiği bir dönemdir. Bu dönemde çocuklar cinsel kimlikleriyle ilgili sürekli sorular sorarlar ve bilgi edinmek isterler. Freud bu dönemde ayrıca oedipus ve elektra kompleksleri üzerinde durmaktadır. Kız çocuklarının babasına hayranlık duyup, annesine karşı kıskançlık göstermesi elektra kompleksi; erkek çocukların anneye hayranlık duyup, babaya karşı agresif tavırlar sergilemesi ise oedipus kompleksiyle açıklanmaktadır. Bu dönemin temel fonksiyonu sağlıklı cinsel ilgilerin gelişmesidir.
3–5, 6 yaşlarını kapsar, bu dönem çocuğun cinsel kimliğinin gelişmeye başladığı ve erkek-kız arasındaki cinsiyet farklılıklarının keşfedildiği bir dönemdir. Bu dönemde çocuklar cinsel kimlikleriyle ilgili sürekli sorular sorarlar ve bilgi edinmek isterler. Freud bu dönemde ayrıca oedipus ve elektra kompleksleri üzerinde durmaktadır. Kız çocuklarının babasına hayranlık duyup, annesine karşı kıskançlık göstermesi elektra kompleksi; erkek çocukların anneye hayranlık duyup, babaya karşı agresif tavırlar sergilemesi ise oedipus kompleksiyle açıklanmaktadır. Bu dönemin temel fonksiyonu sağlıklı cinsel ilgilerin gelişmesidir.
4) GİZİL
(LATANS) DÖNEM
5–12, 6–12 yaşları
arasını kapsar. Bu dönemde cinsel istek aktif değildir. Bu dönemde örtüklük
(gizlilik-latent) söz konusudur. Çocuk cinsel kimliği üzerinde fazla durmaz,
onunla ilgilenmez. Yani okul öncesi dönemde çocuğun merakı, onun anlayabileceği
bir biçimde doğru olarak yanıtlanmış ise, bu dönemde cinsel konulara karşı
merak durgunlaşır. Eğer okul öncesi dönemde çocuğun merakı giderilmemiş ise
çocuğun cinsel konulara karşı merakı daha da yoğunlaşır. Kızların gözünde
erkekler: kaba, pis, düşüncesiz ve kavgacıdırlar. Erkeklerin gözünde kızlar:
mızmız, dırdırcı, ağlayıveren ve zayıf olarak nitelendirilirler.
5)
GENİTAL (ADOANCE) DÖNEM
Bu dönem 12 yaşından 20 yaşına kadar sürer. Ergenlik yıllarına denk gelen bu dönemde gençler karşı cinsten yaşıtlarıyla ilişkilerini sürdürürler. Birey; cinsel organları ve duyguları arasında bir bağ olduğunu fark eder. Fırtınalı bir dönem olan genital dönemde, hızlı fiziksel büyüme ve içsel cinsel dürtüler artar. Bu dönemde cinsel çekicilik, toplumsallaşma, grup etkinlikleri, meslek planlaması ve yuva kurma gereksinimleri belirir.
Bu dönem 12 yaşından 20 yaşına kadar sürer. Ergenlik yıllarına denk gelen bu dönemde gençler karşı cinsten yaşıtlarıyla ilişkilerini sürdürürler. Birey; cinsel organları ve duyguları arasında bir bağ olduğunu fark eder. Fırtınalı bir dönem olan genital dönemde, hızlı fiziksel büyüme ve içsel cinsel dürtüler artar. Bu dönemde cinsel çekicilik, toplumsallaşma, grup etkinlikleri, meslek planlaması ve yuva kurma gereksinimleri belirir.
Freud’a göre ilk
üç dönem diğerlerine göre daha önemlidir. Sevgi dolu, sevecen bir ailede
yetişen çocuklar olumlu bir kişilik geliştirirken: baskıcı, otoriter ve ilgisiz
ailelerin çocukları gelecekte problemli ve olumsuz kişilik özellikleri taşıyan
bireyler haline gelmektedirler.
Freud’a göre bu dönemler kesin olarak
birbirinden ayrılamaz. Freud’un
üzerinde durduğu temel nokta cinsel
haz’dır. Freud’a
göre:
→ Oral
dönemde: Cinsel haz: ağız, dudak ve dil merkezlidir.
→ Anal
dönemde: Cinsel haz: dışkılama ile ilgilidir.
→ Fallik
dönemde: Cinsel haz: cinsel organlarla ilgilidir.
→ Gizil
dönemde: Cinsel haz aktif değildir.
→ Genital
dönemde: Cinsel haz: karşı cinsle olan ilişkiyle ilgilidir.